“Đồng chí” là một trong những bài thơ tiêu biểu viết về người lính cách mạng thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, được sáng tác bởi nhà thơ Chính Hữu. Bài thơ không chỉ khắc họa hình ảnh giản dị mà kiên cường của người lính mà còn làm nổi bật vẻ đẹp của tình đồng chí, đồng đội – thiêng liêng và sâu sắc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng soạn bài Đồng chí – Chính Hữu theo chương trình Ngữ văn 9 (Kết nối tri thức), với nội dung trọng tâm, trả lời câu hỏi SGK và cảm nhận về nghệ thuật cũng như thông điệp mà bài thơ mang lại.
Trước khi đọc – Soạn bài Đồng chí
Câu 1 (trang 37, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Ở lớp 6 và lớp 7, em đã được học những thể thơ nào? Đọc một bài thơ thuộc một trong những thể thơ đó.
Trả lời:
- Thể thơ đã học: Thơ lục bát, thơ bốn chữ, thơ năm chữ, thơ tự do.
- Ví dụ bài thơ: Ông đồ (Vũ Đình Liên) – thể thơ năm chữ. Bài thơ khắc họa hình ảnh ông đồ xưa, gợi nỗi buồn về sự mai một của văn hóa truyền thống, với nhịp điệu chậm rãi, sâu lắng.
Câu 2 (trang 37, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Nêu tên một bài thơ viết về tình đồng chí, đồng đội trong những năm chiến tranh mà em đã học, đã đọc.
Trả lời:
Một số bài thơ: Tây Tiến (Quang Dũng), Việt Bắc (Tố Hữu). Trong đó, Tây Tiến miêu tả tình đồng đội keo sơn của những người lính Tây Tiến, vừa hào hùng vừa lãng mạn, để lại ấn tượng sâu sắc về sự gắn bó trong gian khó.
Đọc văn bản – Soạn bài Đồng chí
Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc
- Số tiếng trong mỗi dòng thơ, số dòng trong mỗi khổ, vần và nhịp thơ.
- Số tiếng trong mỗi dòng thơ: Chủ yếu là 7 tiếng, một số dòng 8 tiếng, tạo sự linh hoạt.
- Số dòng trong mỗi khổ thơ:
- Khổ 1: 7 dòng.
- Khổ 2: 10 dòng.
- Khổ 3: 3 dòng.
- Vần thơ: Sử dụng vần chân (ví dụ: “làng – mang”, “cày – này”) và vần lưng, tạo sự hài hòa, gần gũi.
- Nhịp thơ: Thường là 3/2/2 hoặc 4/3, mang nhịp điệu chậm rãi, sâu lắng, phù hợp với cảm xúc tâm tình.
- Những điều góp phần hình thành tình đồng chí ở những người lính.
Tình đồng chí được hình thành dựa trên:
- Nguồn gốc chung: Đều là những người nông dân nghèo, xuất thân từ làng quê giản dị (“quê hương anh nước mặn đồng chua”).
- Lý tưởng chung: Cùng cầm súng chiến đấu vì độc lập dân tộc, sát cánh bên nhau (“súng bên súng, đầu sát bên đầu”).
- Gian khó chung: Chia sẻ những đêm rét buốt, chung chăn, trở thành tri kỷ, thấu hiểu và gắn bó sâu sắc.
- Tình cảm của những người đồng chí dành cho nhau.
Tình đồng chí được thể hiện qua:
- Sự thấu hiểu: Họ đồng cảm với nỗi nhớ quê hương, hình ảnh “giếng nước gốc đa”, những lo toan về ruộng nương còn dang dở.
- Chia sẻ gian khó: Cùng nhau chịu đựng cái lạnh, bệnh tật (“sốt run người”), thiếu thốn vật chất (“áo rách vai, quần vá, chân không giày”).
- Sức mạnh tinh thần: Tình đồng chí giúp họ vượt qua mọi thử thách, vững vàng trong chiến đấu, tạo nên hình ảnh người lính cách mạng kiên cường.
Sau khi đọc – Soạn bài Đồng chí
Nội dung chính:
Bài thơ Đồng chí ca ngợi tình đồng chí, đồng đội sâu sắc của những người lính cách mạng trong kháng chiến chống Pháp. Dựa trên sự tương đồng về xuất thân, lý tưởng và những gian khó chung, tình đồng chí trở thành nguồn sức mạnh tinh thần, giúp họ vượt qua khó khăn. Tác phẩm khắc họa hình ảnh anh bộ đội cụ Hồ giản dị, chân thực mà cao đẹp, giàu ý chí chiến đấu và tình cảm keo sơn.
Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc
Câu 1 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Những đặc điểm của thể thơ tự do thể hiện như thế nào qua bài thơ Đồng chí?
Trả lời:
Thể thơ tự do trong Đồng chí được thể hiện qua sự không ràng buộc về số tiếng, số dòng hay niêm luật. Các dòng thơ có độ dài khác nhau (7-8 tiếng), số dòng trong mỗi khổ không cố định (7, 10, 3 dòng). Ngôn ngữ thơ giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống người lính. Vần thơ linh hoạt (vần chân, vần lưng), nhịp điệu uyển chuyển, phù hợp với cảm xúc tâm tình, giúp bài thơ tự nhiên, chân thực và giàu sức gợi.
Câu 2 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Bài thơ có thể chia làm mấy phần? Xác định mạch cảm xúc được thể hiện qua các phần của bài thơ.
Trả lời:
- Chia bài thơ thành 3 phần:
- Phần 1 (7 câu đầu): Cơ sở hình thành tình đồng chí, từ xuất thân nông dân đến lý tưởng và gian khó chung.
- Phần 2 (10 câu tiếp): Biểu hiện cụ thể của tình đồng chí qua sự thấu hiểu, chia sẻ và sức mạnh tinh thần.
- Phần 3 (3 câu cuối): Biểu tượng “đầu súng trăng treo”, kết tinh vẻ đẹp của tình đồng chí.
- Mạch cảm xúc: Từ sự gần gũi, chân thành khi kể về nguồn gốc tình đồng chí, chuyển sang cảm xúc sâu lắng khi miêu tả sự gắn bó, chia sẻ, và kết thúc bằng sự ngợi ca lãng mạn, trầm lắng trước hình ảnh người lính.
Câu 3 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Bài thơ thể hiện lời tâm tình của ai với ai? Theo em, việc chọn nhân vật thể hiện cảm xúc như vậy có ý nghĩa gì?
Trả lời:
- Lời tâm tình: Bài thơ là lời tâm tình của tác giả (Chính Hữu) với người đồng chí, đồng thời là lời tự sự của những người lính nói với nhau.
- Ý nghĩa: Việc chọn nhân vật là người lính để thể hiện cảm xúc giúp tái hiện chân thực tình đồng chí trong hoàn cảnh chiến tranh. Nó làm nổi bật sự gắn bó keo sơn, tinh thần đoàn kết, và lý tưởng cao đẹp của anh bộ đội cụ Hồ, đồng thời tạo sự đồng cảm sâu sắc với người đọc.
Câu 4 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Qua sáu câu thơ đầu, em hiểu gì về khởi nguồn của tình đồng chí giữa những người lính? Xác định và nêu ý nghĩa của những hình ảnh có tác dụng làm nổi bật tình cảm đó.
Trả lời:
- Khởi nguồn tình đồng chí:
- Xuất thân chung: Đều là nông dân nghèo, từ những vùng quê khó khăn (“nước mặn đồng chua”, “đất cày lên sỏi đá”).
- Lý tưởng chung: Cùng cầm súng chiến đấu vì Tổ quốc, sát cánh bên nhau.
- Gian khó chung: Chung chăn trong đêm rét, trở thành tri kỷ.
- Hình ảnh nổi bật:
- “Quê hương anh nước mặn đồng chua / Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”: Gợi lên sự đồng cảm về hoàn cảnh nghèo khó.
- “Súng bên súng, đầu sát bên đầu”: Tượng trưng cho lý tưởng và sự đoàn kết trong chiến đấu.
- “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ”: Thể hiện sự gắn bó sâu sắc, từ đồng đội trở thành tri kỷ.
Câu 5 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Dòng thơ thứ bảy có gì đặc biệt? Điều đó có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện mạch cảm xúc của bài thơ?
Trả lời:
- Đặc biệt: Dòng thơ thứ bảy chỉ gồm hai từ “Đồng chí!” ngắn gọn, kết thúc bằng dấu chấm than, vang lên như một lời khẳng định mạnh mẽ.
- Tác dụng: Dòng thơ này là điểm nhấn, đánh dấu bước chuyển từ việc kể về cơ sở hình thành tình đồng chí sang miêu tả biểu hiện cụ thể của tình cảm ấy. Nó cô đọng cảm xúc, nhấn mạnh sự thiêng liêng của tình đồng chí, đồng thời khơi dậy niềm tự hào và sự trân trọng trong lòng người đọc.
Câu 6 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Tìm những chi tiết thể hiện tình đồng chí ở các khổ thơ 3, 4. Những chi tiết ấy thể hiện tình đồng chí như thế nào?
Trả lời:
- Chi tiết ở khổ 3, 4:
- “Ruộng nương anh gửi bạn thân cày / Gian nhà không mặc kệ gió lung lay”: Thể hiện sự thấu hiểu nỗi nhớ quê, lo toan cho gia đình của nhau.
- “Áo rách vai / Quần vá / Chân không giày”: Gợi lên sự thiếu thốn vật chất, nhưng họ vẫn sẻ chia, cùng vượt qua gian khó.
- “Sốt run người, vừng trán ướt mồ hôi”: Miêu tả những cơn sốt rét trong chiến tranh, nhấn mạnh sự đồng cam cộng khổ.
- Ý nghĩa: Các chi tiết này khắc họa tình đồng chí sâu sắc, dựa trên sự cảm thông, chia sẻ cả vật chất lẫn tinh thần, giúp họ vượt qua khó khăn và trở thành nguồn sức mạnh to lớn trong chiến đấu.
Câu 7 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Phân tích hình ảnh “đầu súng trăng treo” ở cuối bài thơ.
Trả lời:
Hình ảnh “đầu súng trăng treo” là sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn. “Súng” tượng trưng cho chiến tranh, sự khốc liệt và ý chí chiến đấu của người lính. “Trăng” gợi vẻ đẹp thanh bình, dịu dàng, là biểu tượng của hòa bình và khát vọng. Sự kết hợp này tạo nên hình ảnh vừa chân thực (người lính đứng gác dưới ánh trăng) vừa bay bổng, thể hiện tâm hồn lãng mạn và niềm tin vào tương lai của những người lính, dù trong hoàn cảnh gian khổ.
Câu 8 (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Xác định cảm hứng chủ đạo trong bài thơ Đồng chí.
Trả lời:
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là tình đồng chí, đồng đội thiêng liêng, trong sáng, được xây dựng trên nền tảng lý tưởng cách mạng và sự đồng cảm sâu sắc. Tác phẩm ca ngợi tình cảm keo sơn, sức mạnh đoàn kết của những người lính, giúp họ vượt qua gian khó và chiến đấu vì độc lập dân tộc. Hình ảnh “đầu súng trăng treo” thể hiện sự kết hợp giữa tinh thần chiến đấu và tâm hồn lãng mạn, khơi dậy niềm tin và hy vọng vào tương lai hòa bình.
Viết kết nối với đọc – Soạn bài Đồng chí
Bài tập (trang 39, SGK Ngữ văn 8, Tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 7-9 câu) trình bày suy nghĩ của em về tình đồng chí được thể hiện trong bài thơ.
Đoạn văn tham khảo:
Bài thơ Đồng chí của Chính Hữu là một khúc ca cảm động về tình đồng chí, đồng đội của những người lính cách mạng. Tình cảm ấy bắt nguồn từ sự tương đồng về xuất thân nông dân nghèo, chung lý tưởng chiến đấu và những gian khó sẻ chia. Hình ảnh “áo rách vai”, “quần vá”, “đêm rét chung chăn” khắc họa sự thiếu thốn nhưng đầy ắp sự thấu hiểu, gắn bó. Đặc biệt, dòng thơ “Đồng chí!” ngắn gọn mà vang vọng, khẳng định tình cảm thiêng liêng, cao cả. Hình ảnh “đầu súng trăng treo” cuối bài thơ kết tinh vẻ đẹp của tình đồng chí, vừa thực tế vừa lãng mạn. Tác phẩm khiến tôi khâm phục tinh thần đoàn kết và ý chí kiên cường của anh bộ đội cụ Hồ. Tình đồng chí ấy không chỉ là sức mạnh trong chiến tranh mà còn là bài học về sự sẻ chia, yêu thương trong cuộc sống hôm nay.
Xem thêm
