Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến tái hiện cảnh thu làng quê Bắc Bộ trong trẻo, yên bình, đồng thời bộc lộ tâm sự u hoài trước thời cuộc. Tác phẩm thể hiện tình yêu thiên nhiên, quê hương qua ngôn ngữ tinh tế. Qua soạn bài Câu cá mùa thu phân tích nội dung, trả lời câu hỏi SGK, giúp học sinh nắm rõ giá trị thơ.
Chuẩn bị – Soạn bài Câu cá mùa thu
Thông tin về Nguyễn Khuyến:
- Nguyễn Khuyến (1835–1909), hiệu Quế Sơn, tên ban đầu Nguyễn Thắng.
- Xuất thân gia đình nho học nghèo, đỗ đầu ba kỳ thi Hương, Hội, Đình, được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ.
- Làm quan hơn 10 năm, sau về quê dạy học, sống thanh đạm.
- Tài năng, cốt cách thanh cao, yêu nước, không hợp tác với thực dân Pháp.
- Sáng tác hơn 800 bài thơ, văn, câu đối bằng chữ Hán và Nôm, gồm Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách Liêu thi văn tập.
- Thơ Nôm kết hợp trào phúng và trữ tình, đậm tư tưởng Lão Trang. Thơ chữ Hán chủ yếu trữ tình.
- Thơ ca ngợi quê hương, gia đình; phản ánh đời sống dân nghèo; đả kích thực dân, thống trị; thể hiện lòng yêu nước, thương dân.
Đọc hiểu – Soạn bài Câu cá mùa thu
Nội dung chính:
Bài thơ khắc họa cảnh thu làng quê Việt Nam thanh tịnh, sống động, với không gian trong trẻo, yên bình. Nhân vật trữ tình hiện lên thanh cao, yêu đời sống giản dị, nhưng lòng đầy suy tư về thời cuộc.
Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 49 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
- Gieo vần “eo”
- Từ láy: lạnh lẽo, tẻo teo, lơ lửng
- Từ chỉ màu sắc: lá vàng, xanh ngắt
- Âm thanh: đưa vèo, đớp
Câu 2 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
- Trạng thái tĩnh:
Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
- Trạng thái động:
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo
Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.
Trả lời câu hỏi cuối bài
Câu 1 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
- Bài thơ được viết trong thời gian Nguyễn Khuyến cáo quan về ở ẩn. Vì vậy bài thơ không chỉ đơn giản tái hiện cảnh sắc thiên nhiên mùa thu mà còn chất chứa những tâm sự, suy tư của tác giả.
Bố cục:
- 6 câu đầu: Cảnh thu
- 2 câu cuối: Tình thu
Câu 2 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
- Chủ thể trữ tình đã quan sát cảnh vật từ những góc độ: từ gần đến cao xa rồi lại từ cao xa tới gần (từ chiếc cầu – mặt ao – bầu trời – ngõ trúc rồi lại trở về ao thu – thuyền câu).
- Không gian mùa thu:
- Các hình ảnh: ao thu, thuyền cao, lá vàng, trời xanh, tầng mây, ngõ trúc, bèo
- Màu sắc: lá vàng, trời xanh ngắt
=> Bức tranh thiên nhiên mùa thu Bắc Bộ hiện ra với vẻ thanh sơ, giản dị, trong lành, mát mẻ
Câu 3 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
Không gian bài thơ vô cùng trong trẻo, tĩnh lặng, thoáng đãng nhưng lại gợi ra sự cô đơn.
Đó cũng chính là hoàn cảnh của Nguyễn Khuyến khi về quê ở ẩn. Mọi thứ đều phảng phất nỗi buồn, sự trống trải, từ cái lạnh lẽo của ao thu, cái bé tẻo teo của chiếc thuyền, cái lơ lửng của tầng mây hay cái vắng teo của con người. Có lẽ chính Nguyễn Khuyến cũng đang cảm thấy lạc lõng, cô đơn, trơ trọi giữa những biến động của thời cuộc nên chọn cách sống ẩn dật.
Câu 4 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
Nguyễn Khuyến là một nhà thơ có những cảm nhận tinh tế, sâu sắc về thiên nhiên, cuộc đời. Thế nhưng, câu cá chỉ là một cái cơ để nhà thơ có thể bộc bạch nỗi băn khoăn, trăn trở của bản thân trước tình cảnh đất nước bị xâm lược và đang có những biến động. Qua bài thơ, ta thấy một tấm lòng thiết tha thiên nhiên, cuộc sống, một tình yêu quê hương, đất nước của Nguyễn Khuyến.
Câu 5 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
Điểm giống: đều tả cảnh thu, tình thu
| Thu điếu | Thu ẩm | Thu vịnh | |
| Trời thu | Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt | Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt | Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao |
| Gió thu | Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo | Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt | Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu |
| Nước thu | Sóng biếc theo làn hơi gợn tí | Làn ao lóng lánh bóng trăng loe | Sóng biếc trông như tầng khói phủ |
| Tình thu | Tựa gối buông cần lâu chẳng được | Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe | Nhân hứng cũng vừa toan cất bút
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào. |
Điểm khác: điểm nhìn của nhân vật trữ tình
Câu 6 (trang 50 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):
Qua “Thu điếu”, Nguyễn Khuyến đã vẽ nên một bức tranh mùa thu thanh sơ, giản dị, mang đậm phong vị thu của Bắc bộ. Không gian mở ra với các hình ảnh “ao thu”, “chiếc thuyền câu”, “lá vàng rơi”, “tầng mây lơ lửng”, “bầu trời xanh ngắt”, những khóm trúc,… Mùa thu đến gợi ra cảm giác se se lạnh, cái lạnh ấy như thấm sâu vào từng cá thể của không gian. Nổi bật trong nền cảnh thu ấy là hình ảnh chiếc thuyền câu bé tẻo teo mang theo dáng vẻ con người, ung dung, thư thái nhẹ nhàng tận hưởng cảm giác thư giãn khi câu cá. Bức tranh thu của Nguyễn Khuyến được bao chùm bởi một sắc xanh biếc: xanh của mặt nước, xanh của bầu trời và xanh của cây lá. Tất cả hài hoà kết hợp tạo nên một bức tranh thu thơ mộng, trong trẻo, thanh khiết.
Xem thêm
