Soạn bài Dế chọi – Ngữ văn 9 giúp học sinh khám phá một tác phẩm đặc sắc của nhà văn Tô Hoài viết về thế giới loài vật qua góc nhìn sinh động và đầy tính nhân văn. Truyện ngắn không chỉ khắc họa sinh động hình ảnh Dế chọi gan dạ, bản lĩnh mà còn gửi gắm những suy ngẫm về tính cách, lòng tự trọng và tinh thần thượng võ. Bài soạn dưới đây trình bày nội dung chính, nghệ thuật tiêu biểu và bài học rút ra từ truyện một cách dễ hiểu, hỗ trợ học sinh học tốt môn Ngữ văn lớp 9.
Trước khi đọc – Soạn bài Dế chọi
Câu 1 (trang 18 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Em đã chơi hay quan sát trò chọi dế bao giờ chưa? Em hiểu gì về trò chơi này?
Trả lời:
- Em từng thấy bạn bè chơi chọi dế.
- Chọi dế là trò chơi dân gian, nơi hai con dế đực được cho đấu với nhau để giải trí. Chỉ dế đực mới được chọn vì chúng hung hãn, thích tranh đấu. Trẻ em thường tự bắt dế ngoài đồng hoặc vườn, rồi mang về tổ chức các trận chọi, vừa vui vừa thể hiện sự khéo léo trong việc chọn và chăm dế.
Câu 2 (trang 18 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Em suy nghĩ thế nào về hậu quả của việc một ông vua lại mê chơi trò chọi dế?
Trả lời:
- Việc một ông vua say mê chọi dế có thể dẫn đến nhiều hệ lụy:
- Quốc gia bị bỏ bê, không được quản lý tốt, dẫn đến suy yếu và trì trệ.
- Dân chúng chịu cảnh đói nghèo, bất công, vì vua mải mê thú vui cá nhân thay vì lo cho dân.
Đọc văn bản – Soạn bài Dế chọi
Gợi ý trả lời các câu hỏi trong bài đọc:
- Theo dõi: Thời gian, không gian và sự việc liên quan đến nhan đề truyện.
- Thời gian: Diễn ra vào triều đại Tuyên Đức, thời nhà Minh.
- Không gian: Chủ yếu trong cung đình và tại huyện của Thành Danh.
- Sự việc: Liên quan đến việc vua ra lệnh bắt dế chọi để cống nạp, dẫn đến các diễn biến trong cuộc sống của Thành Danh.
- Theo dõi: Hoàn cảnh của nhân vật chính trong truyện.
- Thành Danh là một người học trò thi khoa Đồng tử nhưng nhiều năm không đỗ đạt. Tính tình thật thà, ông bị đám lý dịch ép làm chức lý chính. Dù tìm cách từ chối, ông vẫn phải nhận, khiến gia sản cạn kiệt chỉ sau chưa đầy một năm.
- Theo dõi: Bà đồng bói toán liên quan đến những sự việc nào trong truyện?
- Bà đồng xuất hiện để chỉ dẫn nơi tìm con dế chọi tốt, giúp Thành Danh thoát khỏi tình cảnh khó khăn khi bị áp lực nộp dế cho quan.
- Dự đoán: Điều gì xảy ra sau khi con trai Thành sống lại nhưng “thần thái ngây ngốc như người gỗ, cứ ngủ mê mệt”?
- Có thể hồn của con trai Thành đã nhập vào con dế chọi, khiến cơ thể cậu bé trở nên đờ đẫn, mất hồn.
- Theo dõi: Con dế mới bắt được có gì đặc biệt?
- Con dế nhỏ, thân ngắn, màu tím đậm.
- Ngoại hình kỳ lạ: đầu vuông, chân dài, cánh mỏng như hoa mai, thân giống một chú chó nhỏ, trông mạnh mẽ và khác biệt.
- Đối chiếu: Dự đoán của em ở trên có đúng không?
- Dự đoán hoàn toàn chính xác: Hồn con trai Thành đã nhập vào con dế, lý giải trạng thái ngây dại của cậu bé.
Sau khi đọc – Soạn bài Dế chọi
Nội dung chính: Truyện Dế chọi kể về hành trình gia đình Thành Danh tìm kiếm và nuôi dế chọi để nộp cho vua, qua đó phản ánh sự áp bức, bất công của chế độ phong kiến. Tác phẩm lên án tầng lớp thống trị tàn bạo, đồng thời bày tỏ lòng xót xa cho những con người lương thiện bị đè nén.
Gợi ý trả lời các câu hỏi sau khi đọc:
Câu 1 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Nêu các sự kiện tạo nên cốt truyện và nhận xét ngắn gọn về không gian, thời gian, nhân vật chính trong truyện.
Trả lời:
- Sự kiện chính của cốt truyện:
- Nhà vua ra lệnh các địa phương tìm dế chọi để cống nạp.
- Bà đồng gù lưng chỉ dẫn nơi tìm dế tốt cho Thành Danh.
- Con trai Thành làm mất dế, hoảng sợ bỏ chạy và ngã xuống giếng.
- Cậu bé sống lại nhưng thần thái đờ đẫn, ngây ngốc.
- Thành nghe tiếng dế gáy trong nhà, đuổi theo và bắt được một con dế nhỏ nhưng cực kỳ mạnh, thắng mọi đối thủ, được quan thưởng.
- Con dế được dâng lên vua, trở thành “dế vô địch” trong cung, thậm chí nhảy theo nhạc.
- Nhờ đó, Thành được quan nâng đỡ, đỗ tú tài, gia đình giàu có.
- Sau hơn một năm, con trai Thành tỉnh lại, kể rằng mình đã hóa thành con dế.
- Nhận xét:
- Thời gian, không gian: Gắn với bối cảnh lịch sử thời Tuyên Đức, diễn ra ở cung đình và huyện của Thành, phản ánh đời sống xã hội phong kiến.
- Nhân vật: Bao gồm các tầng lớp xã hội (vua, quan, dân thường), không có thần tiên hay ma quỷ. Yếu tố kỳ ảo duy nhất là việc con trai Thành hóa dế.
Câu 2 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Vì dế chọi mà gia đình Thành lâm vào cảnh ngộ như thế nào? Cũng nhờ dế chọi mà sau đó gia đình Thành được hưởng những gì? Phân tích ý nghĩa của sự đối lập giữa hai tình huống.
Trả lời:
- Cảnh ngộ vì dế chọi:
- Thành bị quan đánh đòn trăm gậy vì chậm nộp dế, đau đớn đến mức chỉ muốn tự tử.
- Con trai vì làm chết dế của cha mà hoảng loạn, bỏ chạy, ngã xuống giếng, khiến gia đình đau khổ.
- Gia đình rơi vào cảnh túng quẫn, khốn cùng vì áp lực từ lệnh vua.
- Lợi ích nhờ dế chọi:
- Con dế nhỏ mà Thành bắt được thắng mọi đối thủ, giúp ông được quan thưởng, miễn sai dịch, và được nâng đỡ đỗ tú tài.
- Gia đình trở nên giàu có, sở hữu ruộng đất, nhà cao, trâu bò đầy đàn, cuộc sống sang trọng vượt bậc quyền quý.
- Ý nghĩa sự đối lập:
- Tố cáo chế độ phong kiến bất công, nơi tầng lớp thống trị chỉ biết hưởng thụ, đẩy dân chúng vào cảnh khổ đau vì những yêu cầu vô lý.
- Phản ánh sự bất công khi số phận con người bị phụ thuộc vào những thứ nhỏ bé như một con dế, cho thấy sự tàn nhẫn của xã hội thời bấy giờ.
Câu 3 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Truyện có những yếu tố kỳ ảo nào? Các yếu tố kỳ ảo đó có ý nghĩa, vai trò gì trong truyện?
Trả lời:
- Yếu tố kỳ ảo:
- Bà đồng gù lưng đưa ra chỉ dẫn bí ẩn về nơi tìm dế chọi tốt.
- Con dế nhỏ có ngoại hình độc đáo (thân như chó, cánh hoa mai, đầu vuông, chân dài) và khả năng nhảy xa, thắng mọi đối thủ.
- Con trai Thành hóa thành dế sau khi ngã xuống giếng, khiến cơ thể cậu ngây dại, đến hơn một năm sau tỉnh lại và kể rằng mình là con dế.
- Ý nghĩa và vai trò:
- Các yếu tố kỳ ảo tạo sự hấp dẫn, dẫn dắt câu chuyện phát triển theo hướng logic, phù hợp với ý đồ của tác giả.
- Giúp làm nổi bật hiện thực xã hội phong kiến bất công, nơi người dân khổ sở vì những mệnh lệnh vô lý.
- Thể hiện niềm cảm thông của tác giả với số phận người dân, đồng thời tạo hy vọng về sự đổi đời dù chỉ qua yếu tố kỳ diệu.
Câu 4 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Tính chất hiện thực của truyện được thể hiện qua những chi tiết, sự việc nào? Em có suy nghĩ gì về thái độ của tác giả khi miêu tả hiện thực đó?
Trả lời:
- Tính chất hiện thực:
- Bối cảnh lịch sử cụ thể (triều Tuyên Đức), địa danh rõ ràng, phản ánh đúng các mối quan hệ xã hội phong kiến (vua, quan, dân).
- Hành động áp bức của quan lại: ép Thành làm lý chính, đánh đòn vì chậm nộp dế.
- Cuộc sống khốn khó của người dân, gia sản cạn kiệt, bị bóc lột bởi tầng lớp trên.
- Thái độ của tác giả:
- Tác giả phê phán mạnh mẽ chế độ phong kiến thối nát, nơi tầng lớp thống trị chỉ biết ăn chơi, bóc lột dân chúng.
- Thái độ châm biếm được thể hiện tinh tế qua việc khắc họa sự nghiệt ngã của xã hội, nơi dân chúng khổ đau vì thú vui vô nghĩa của vua quan.
Câu 5 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Phân tích lời người kể chuyện trong đoạn văn từ “Thành giở đi giở lại” đến “kì hạn nộp quan”.
Trả lời:
- Ngôi kể thứ ba, người kể chuyện toàn tri, nắm rõ mọi chi tiết về hoàn cảnh, cảm xúc, suy nghĩ và hành động của Thành Danh.
- Lời kể miêu tả sống động tâm trạng tuyệt vọng, sự cẩn thận và hy vọng mong manh của Thành khi tìm dế theo chỉ dẫn của bà đồng, làm nổi bật nỗi khổ của nhân vật trước áp lực từ quan trên.
Câu 6 (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Những đặc điểm nào của truyện truyền kỳ được thể hiện trong truyện Dế chọi?
Trả lời:
- Đặc điểm truyện truyền kỳ:
- Sử dụng yếu tố kỳ ảo (bà đồng, hóa dế) để phản ánh hiện thực xã hội phong kiến.
- Cốt truyện tuyến tính, các sự kiện sắp xếp theo quan hệ nhân quả, mô phỏng truyện dân gian.
- Kết hợp giữa hiện thực và kỳ ảo để làm nổi bật thông điệp phê phán và lòng trắc ẩn với người dân.
Viết kết nối với đọc – Soạn bài Dế chọi
Câu hỏi (trang 22 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Viết đoạn văn (khoảng 7-9 câu) nêu nhận xét của em về tính chất kỳ ảo của truyện Dế chọi.
Trả lời:
Tính kỳ ảo là yếu tố quan trọng làm nên sức hấp dẫn của truyện Dế chọi. Truyện có hai chi tiết kỳ ảo nổi bật. Đầu tiên, bà đồng gù lưng ném mảnh giấy với hình vẽ bí ẩn, chỉ dẫn chính xác nơi Thành Danh tìm được con dế quý, giúp ông thoát khỏi tình cảnh tuyệt vọng. Thứ hai, con trai Thành hóa thân thành con dế nhỏ nhưng mạnh mẽ, thắng mọi đối thủ, cứu cha khỏi khốn khó. Các yếu tố này không chỉ tạo sự ly kỳ mà còn liên kết chặt chẽ với mạch truyện, đẩy diễn biến đến cao trào. Chẳng hạn, mảnh giấy của bà đồng xuất hiện đúng lúc Thành bị đánh đòn, gia đình kiệt quệ, mở ra lối thoát cho ông. Việc cậu bé hóa dế lại giải thích trạng thái ngây dại của cậu, đồng thời mang lại hy vọng đổi đời cho gia đình. Tính kỳ ảo, do đó, không chỉ làm câu chuyện thêm hấp dẫn mà còn giúp tác giả gửi gắm phê phán xã hội phong kiến bất công, đồng thời bày tỏ niềm cảm thông với người dân lương thiện.
Xem thêm:
