Soạn bài Gió lạnh đầu mùa – Ngữ văn lớp 8 giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp nhẹ nhàng, đầy nhân ái trong truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn Thạch Lam. Qua khung cảnh làng quê lúc vào đông và những rung động tinh tế của trẻ thơ, tác phẩm gợi nhắc mỗi người về lòng trắc ẩn, tình yêu thương con người. Bài soạn dưới đây sẽ hỗ trợ các em học tốt và hiểu sâu sắc hơn về nội dung văn bản.
1. Chuẩn bị – Soạn bài gió lạnh đầu mùa
Yêu cầu (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1):
- Đọc trước truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, tìm hiểu thêm về nhà văn Thạch Lam.
- Tìm đọc và ghi lại một số nhận định về truyện ngắn trữ tình, giàu chất thơ của Thạch Lam.
- Em đã từng tặng hoặc cho bạn một món quà mà chưa xin phép bố mẹ chưa? Câu chuyện sau đó diễn ra như thế nào? Chuẩn bị để chia sẻ trước lớp (nếu có).
Trả lời:
- Nhà văn Thạch Lam (1910 – 1942):
- Tên thật là Nguyễn Tường Lân, sinh ra tại Hà Nội nhưng tuổi thơ gắn bó với phố Cẩm Giàng, Hải Dương. Sau khi tốt nghiệp Tú tài, ông ngừng học và bắt đầu làm báo cùng các anh, đồng thời tham gia Tự Lực văn đoàn.
- Thạch Lam là người thông minh, trầm lắng, ôn hòa, nhân hậu và có sự tinh tế trong cảm nhận.
- Quan điểm sáng tác: Ông xem văn chương như một công cụ cao quý và hiệu quả, không chỉ để giải trí mà còn để thức tỉnh tư tưởng, khơi dậy tình cảm, làm cho tâm hồn con người trở nên trong sáng và phong phú hơn. Ông từng viết: “Đối với tôi, văn chương không phải là cách mang đến sự thoát ly hay quên lãng, mà là một thứ khí giới thanh cao, đắc lực, vừa tố cáo sự giả dối, tàn ác của thế giới, vừa làm lòng người thêm trong sạch và giàu có.”
- Tác phẩm tiêu biểu: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942), Ngày mới (1939), Theo dòng (1941), Hà Nội băm sáu phố phường (1943),…
- Phong cách nghệ thuật: Truyện ngắn của Thạch Lam thường xoay quanh cuộc sống nghèo khó của người dân thành thị và vẻ đẹp bình dị của đời thường. Cốt truyện đơn giản, đôi khi không có cốt truyện rõ ràng, kết hợp hài hòa giữa hiện thực và lãng mạn, tự sự và trữ tình.
- Nhận định về truyện ngắn trữ tình, giàu chất thơ của Thạch Lam: Truyện ngắn trữ tình của Thạch Lam được tạo nên từ sự tập trung vào dòng cảm xúc, tâm trạng của nhân vật hoặc chính tác giả, được thể hiện qua những chi tiết, hình ảnh giàu sức gợi và ngôn ngữ trong trẻo, giàu cảm xúc. Một truyện ngắn giàu chất thơ không chỉ kể lại sự kiện mà còn làm nổi bật trạng thái tâm hồn hoặc một khía cạnh của cuộc sống, khơi gợi những rung động sâu sắc trong lòng người đọc.
- Trải nghiệm cá nhân: Có lần, tôi đã tặng một người bạn thân một chiếc vòng tay tự làm nhân dịp sinh nhật mà không xin phép bố mẹ. Chiếc vòng được làm từ những hạt cườm mà mẹ tôi cất giữ để làm đồ thủ công. Khi mẹ phát hiện, mẹ buồn vì đó là những hạt cườm mẹ định dùng để làm quà tặng cho khách hàng. Tuy nhiên, mẹ không trách mắng mà nhẹ nhàng khuyên tôi lần sau nên hỏi ý kiến người lớn trước khi lấy đồ dùng. Từ đó, tôi học được bài học về việc tôn trọng tài sản của gia đình và luôn xin phép trước khi làm điều gì.
2. Đọc hiểu – Soạn bài gió lạnh đầu mùa
Nội dung chính: Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa khắc họa sự đối lập giữa cuộc sống của những đứa trẻ khá giả và nghèo khó, đồng thời lan tỏa thông điệp về tình yêu thương giữa con người. Qua hai nhân vật Sơn và Lan, câu chuyện thể hiện lòng nhân ái, sự sẻ chia giản dị nhưng ấm áp, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc nỗi đau của những mảnh đời bất hạnh và trân trọng hơn giá trị của tình người trong cuộc sống.
Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý nhan đề và bối cảnh của truyện.
Trả lời:
Nhan đề Gió lạnh đầu mùa gợi lên khung cảnh mùa đông lạnh giá, nhưng ẩn chứa một câu chuyện ấm áp về lòng nhân hậu và tình người giữa cái rét đầu đông.
Câu 2 (trang 19 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Những chi tiết nào cho thấy trời rất lạnh?
Trả lời:
Các chi tiết thể hiện cái lạnh:
- Sau một đêm mưa, gió bấc tràn về, cái lạnh bất ngờ như giữa mùa đông buốt giá.
- Gió vi vu cuốn theo bụi mịn, lá khô lạo xạo lăn trên mặt đất.
- Bầu trời trắng đục, không u ám nhưng đầy vẻ lạnh lẽo.
- Những cây lan trong chậu rung lá, như co lại vì rét.
- Sơn kéo chăn đắp cho em, co ro bước ra phản.
- Sơn áp chén chè nóng vào má để sưởi ấm, để hơi nóng bốc lên mặt.
- Người vú già mặc áo bông rách, xuýt xoa vì nước lạnh buốt tay khi múc.
Câu 3 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý chi tiết cái áo bông của Duyên.
Trả lời:
Chiếc áo bông của Duyên tuy cũ nhưng vẫn còn lành lặn, mang giá trị kỷ niệm thiêng liêng của gia đình Sơn.
Câu 4 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Thử hình dung dáng điệu, tâm trạng của Sơn khi chuẩn bị đi chơi.
Trả lời:
Sơn mặc áo ấm, vui vẻ, háo hức bước ra ngoài, dáng vẻ tự tin, muốn khoe với bạn bè về bộ quần áo mới ấm áp của mình.
Câu 5 (trang 20 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tại sao lũ trẻ thấy chị em Sơn thì tỏ ra vui mừng nhưng không dám vồ vập?
Trả lời:
Lũ trẻ vui mừng khi thấy chị em Sơn vì chúng cùng tuổi, mong muốn được chơi đùa cùng. Tuy nhiên, chúng không dám vồ vập do tự ý thức về sự khác biệt hoàn cảnh: chúng nghèo khó, trong khi chị em Sơn thuộc gia đình khá giả, tạo nên khoảng cách vô hình khiến chúng e dè.
Câu 6 (trang 21 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Các câu đối thoại ở đây cho thấy thái độ gì của bọn trẻ?
Trả lời:
Các câu đối thoại thể hiện sự hồn nhiên, ngây thơ của lũ trẻ, đồng thời bộc lộ niềm khao khát được sở hữu một chiếc áo ấm để chống lại cái lạnh.
Câu 7 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý hoàn cảnh của Hiên.
Trả lời:
Hiên sống trong cảnh nghèo khó, mẹ chỉ kiếm sống bằng nghề mò cua bắt ốc. Em mặc chiếc áo rách tả tơi, để lộ lưng và tay, co ro run rẩy trong cái lạnh đầu đông.
Câu 8 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tại sao Sơn thấy “ấm áp vui vui”?
Trả lời:
Sơn cảm thấy “ấm áp vui vui” vì đã làm được một việc ý nghĩa: mang chiếc áo bông cũ cho Hiên, giúp em bớt lạnh. Hành động nhỏ bé ấy thể hiện lòng nhân ái, khiến cậu cảm nhận được niềm vui từ việc sẻ chia.
Câu 9 (trang 22 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tâm trạng lo sợ của hai chị em Sơn được thể hiện qua những chi tiết nào?
Trả lời:
Tâm trạng lo sợ của chị em Sơn được thể hiện qua:
- Lo lắng tột độ, đứng dậy bỏ đũa khi nghe tin mẹ có thể biết chuyện.
- Vội vã chạy ra chợ tìm Hiên để đòi lại áo.
- Lo sợ, đi khắp cánh đồng tìm Hiên nhưng không thấy.
Câu 10 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Vì sao chị em Sơn cho cái áo ấy lại bị mắng?
Trả lời:
Chị em Sơn bị mắng vì đã tự ý lấy chiếc áo bông của Duyên – một kỷ vật quý giá của em gái đã mất – để cho Hiên mà không xin phép mẹ. Chiếc áo mang ý nghĩa tinh thần sâu sắc, khiến mẹ đau lòng khi nghĩ đến Duyên.
Câu 11 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Câu nói của mẹ Hiên thể hiện điều gì?
Trả lời:
Lời nói của mẹ Hiên cho thấy bà là người hiểu chuyện, giàu lòng tự trọng. Dù nghèo khó, bà không muốn con nhận đồ từ người khác mà không rõ nguồn gốc, lập tức mang áo trả lại, thể hiện phẩm chất cao đẹp.
Câu 12 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Kết thúc truyện có gì bất ngờ?
Trả lời:
Kết thúc truyện bất ngờ khi mẹ Sơn không trách mắng hai con mà còn cho mẹ Hiên mượn năm hào để may áo ấm cho con. Hành động này, cùng với việc mẹ âu yếm ôm con, thể hiện lòng nhân ái sâu sắc, làm sáng lên tình người ấm áp giữa cái lạnh đầu đông.
Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Hãy tóm tắt nội dung chính của truyện Gió lạnh đầu mùa. Xét về cốt truyện, văn bản Gió lạnh đầu mùa (Thạch Lam) và Tôi đi học (Thanh Tịnh) có gì giống nhau?
Trả lời:
- Tóm tắt: Vào một buổi sáng đầu đông lạnh giá, Sơn thức dậy, cảm nhận cái rét bất ngờ. Mẹ và chị Lan đã dậy, quạt lò pha trà. Cả nhà mặc áo ấm, Sơn được mẹ mặc áo vệ sinh nâu sẫm và áo dạ chỉ đỏ. Hai chị em ra ngoài chơi, gặp lũ trẻ nghèo trong xóm xuýt xoa ngưỡng mộ áo ấm của họ. Lan thấy Hiên co ro trong manh áo rách, Sơn động lòng, rủ chị lấy chiếc áo bông cũ của Duyên cho Hiên. Lo mẹ mắng, hai chị em tìm Hiên đòi áo nhưng không gặp. Về nhà, họ thấy mẹ Hiên đang nói chuyện với mẹ mình. Hiểu hoàn cảnh nhà Hiên, mẹ Sơn cho mượn tiền may áo mới và không trách con, mà âu yếm ôm hai con, khen lòng tốt của chúng.
- Điểm giống nhau về cốt truyện: Cả Gió lạnh đầu mùa và Tôi đi học đều kể về những sự việc giản dị, đời thường, nhưng chứa đựng chất thơ và cảm xúc sâu lắng. Hai truyện đều khơi gợi những giá trị nhân văn, chạm đến trái tim người đọc qua những chiêm nghiệm về cuộc sống và tình người.
Câu 2 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Những chi tiết nào trong truyện giúp em hình dung ra bối cảnh chị em Sơn cho chiếc áo bông? Bối cảnh ấy cho em biết gì về cuộc sống được miêu tả trong truyện?
Trả lời:
- Chi tiết hình dung bối cảnh:
- Lũ trẻ nghèo môi tím tái, da thịt thâm tím qua lớp áo rách, run rẩy mỗi khi gió thổi, răng va vào nhau lập cập.
- Cuộc trò chuyện giữa Lan và Hiên: Hiên co ro bên cột quán, mặc áo rách hở lưng và tay; Lan hỏi: “Sao áo mày rách thế? Áo lành đâu không mặc?”
- Thông điệp về cuộc sống: Bối cảnh này phơi bày sự nghèo khó, cơ cực của những người dân lao động, đặc biệt là trẻ em, trong xã hội cũ, đồng thời làm nổi bật lòng nhân ái và sự sẻ chia giữa con người.
Câu 3 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Phân tích diễn biến tâm trạng của Sơn trước và sau khi cho chiếc áo. Chi tiết nào làm em chú ý và xúc động nhất? Vì sao?
Trả lời:
- Trước khi cho áo: Sơn động lòng trắc ẩn khi thấy Hiên co ro trong cái lạnh, nhớ đến em gái Duyên từng chơi với Hiên. Cậu thì thầm với chị Lan, đề nghị lấy áo bông cũ cho Hiên, cảm thấy “ấm áp vui vui” vì hành động ý nghĩa của mình.
- Sau khi cho áo: Niềm vui nhanh chóng chuyển thành lo lắng khi nghe tin mẹ có thể biết chuyện. Sợ bị mắng, Sơn cùng chị Lan vội vàng đi tìm Hiên để đòi áo, lòng đầy bất an.
- Chi tiết xúc động nhất: Hành động Sơn động lòng thương Hiên và muốn cho em chiếc áo bông cũ. Chi tiết này khiến tôi xúc động vì nó thể hiện lòng nhân ái trong sáng của một đứa trẻ, sẵn sàng sẻ chia dù bản thân cũng có những nỗi lo. Trong bối cảnh xã hội cũ đầy khó khăn, lòng tốt ấy như một ánh sáng ấm áp, khơi dậy niềm tin vào tình người.
Câu 4 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Nhận xét về thái độ và cách ứng xử của hai bà mẹ (mẹ Sơn và mẹ Hiên) trong phần cuối của truyện. Theo em, vì sao mẹ Sơn lại không hài lòng khi chị em Sơn cho Hiên chiếc áo bông ấy?
Trả lời:
- Thái độ và cách ứng xử của hai bà mẹ:
- Mẹ Hiên: Bà thể hiện lòng tự trọng cao quý, dù nghèo khó vẫn không muốn con nhận đồ không rõ nguồn gốc, lập tức mang áo trả lại. Điều này cho thấy sự chân chất, thật thà và phẩm giá của một người mẹ nghèo nhưng giàu lòng tự hào.
- Mẹ Sơn: Bà không trách mắng con mà ôm chúng vào lòng, khen ngợi lòng tốt của hai con qua câu nói: “Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta, không sợ mẹ mắng à?”. Bà còn giúp đỡ mẹ Hiên bằng cách cho mượn tiền, thể hiện lòng nhân hậu và sự cảm thông sâu sắc.
- Lý do mẹ Sơn không hài lòng: Mẹ Sơn không hài lòng vì chiếc áo bông là kỷ vật của Duyên – đứa con đã mất, mang giá trị tinh thần thiêng liêng. Việc con tự ý cho áo khiến mẹ đau lòng khi nhớ đến Duyên.
Câu 5 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Có người cho rằng, truyện Gió lạnh đầu mùa chỉ có ý nghĩa đơn giản là việc cho chiếc áo bông cũ. Em có đồng ý không? Vì sao? Theo em, truyện ngắn này có ý nghĩa như thế nào?
Trả lời:
- Tôi không đồng ý với ý kiến này. Hành động cho chiếc áo bông cũ không chỉ là một sự việc đơn giản mà còn ẩn chứa ý nghĩa sâu sắc về tình người, lòng nhân ái và sự sẻ chia giữa những con người trong xã hội. Truyện khơi gợi sự đồng cảm với những mảnh đời nghèo khó, đồng thời ca ngợi vẻ đẹp của lòng tốt và sự thấu hiểu giữa con người.
- Ý nghĩa truyện: Gió lạnh đầu mùa khắc họa sự khác biệt giữa cuộc sống khá giả và nghèo khó, nhưng trên hết là bài ca về tình yêu thương và lòng nhân ái. Truyện để lại dư âm ấm áp, nhắc nhở chúng ta trân trọng những giá trị nhân văn trong cuộc sống.
Câu 6 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Vẻ đẹp của truyện Gió lạnh đầu mùa không chỉ hiện lên qua hình thức (câu chữ, hình ảnh,…) mà còn ở tình cảm trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung. Hãy viết đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) làm rõ điều đó.
Trả lời:
Gió lạnh đầu mùa của Thạch Lam là một tác phẩm tiêu biểu, kết tinh vẻ đẹp của lòng nhân ái và chất thơ trữ tình. Qua câu chuyện giản dị về chiếc áo bông cũ, tác giả đã khéo léo khắc họa tình người ấm áp giữa cái lạnh giá của mùa đông. Những hình ảnh như Hiên co ro trong manh áo rách, Sơn động lòng thương, hay mẹ Sơn ôm con vào lòng đều toát lên sự chân thành và trong sáng của tâm hồn. Ngôn ngữ truyện mềm mại, giàu cảm xúc, hòa quyện giữa hiện thực và lãng mạn, làm nổi bật lòng nhân hậu của các nhân vật. Từ hành động cho áo của Sơn và Lan, đến sự tự trọng của mẹ Hiên và lòng bao dung của mẹ Sơn, truyện lan tỏa thông điệp rằng dù cuộc sống có khắc nghiệt, tình người vẫn là ngọn lửa sưởi ấm mọi tâm hồn. Chính sự kết hợp giữa hình thức nghệ thuật và tình cảm nhân văn đã làm nên sức sống bền lâu cho tác phẩm.
Xem thêm
